Symboliek

Plant (ook bereklauw genoemd) waarvan de bladeren gebruikt zijn als voorbeeld voor ornament in de bouwkunst van de oudheid. De acanthus heeft zijn funeraire symboolwaarde vooral te danken aan zijn stekelige bladeren.

Op het einde van de 5de eeuw voor Christus zou de Griekse beeldhouwer Kallimachos een kapiteel gekapt hebben naar een bosje acanthusbladeren op het graf van een jong meisje. Het Korinthisch kapiteel hoorde daarom aanvankelijk voornamelijk thuis in de funeraire architectuur. De overledene had de beproevingen van leven en dood, gesymboliseerd door de stekelige bladeren, glansrijk overwonnen. Het acanthusblad is meteen ook een afdoende bezwering voor de Bijbelse vervloeking: 'doornen en distelen zal de aardbodem voortbrengen' (Genesis, 3.18).

Symbool van Christus omdat hij recht de zon tegemoet vliegt net zoals Christus, bij zijn hemelvaart, recht omhoog naar het licht was gegaan.

De esculaap of aesculaap is een oud Grieks symbool dat staat voor de geneeskunde. Het symbool bestaat uit een staf waarom zich een slang slingert. De slang staat in de esculaap symbool voor de genezing, omdat dit dier zijn huid kan afwerpen, hetgeen staat voor herboren worden en genezing, maar ook door zijn beet de dood kan brengen.

De eerste en laatste letter van het Griekse alfabet. Een symbool voor God als begin en einde van de kosmos.

De grondslag voor deze symboliek vormen bijbelteksten als "Ik ben de Eerste en Ik ben de Laatste; buiten Mij is er geen God." (Jesaja 44:6). De beide letters werden veel gebruikt ter versiering van christelijke graven, om aan te duiden dat de overledene in God zijn begin en zijn einddoel gezien had.

Van oudsher wordt het oog gezien als de spiegel van de ziel, maar vooral als het Goddelijk Oog. Het gebruik van het oog als symbool is dan ook ouder dan het christendom. Zo symboliseerde in het Oude Egypte het Oog van Horus bescherming, koninklijke macht en goede gezondheid. Het rechteroog van de god Horus werd ook geassocieerd met de zonnegod Ra en werd daarom ook wel het Oog van Ra genoemd. Het Oog van Horus werd in de vorm van een amulet aan overleden farao's meegegeven om hen te beschermen in het hiernamaals.

In de bijbel wordt het oog gebruikt als een symbool van de goddelijke alwetendheid en van de vaderlijke zorg, zie bijvoorbeeld Psalm 34:16: 'Het oog van de Heer rust op de rechtvaardigen'. Vaak wordt het oog van God weergegeven in een driehoek, soms met zonnestralen. Die driehoek is het zinnebeeld van de Drie-eenheid of Drievuldigheid, de theologische opvatting dat God bestaat uit drie entiteiten, de Vader, de Zoon en de Heilige Geest. De zonnestralen symboliseren levenskracht en onsterfelijkheid.

Symbool van de hoop, ontleend aan Hebreeën 6:19 "De hoop is het veilige en vaste anker van onze ziel".

De gevlekte aronskelk, die zijn bloem omhoog naar de hemel richt, was in de Middeleeuwen een symbool van Maria. Vermoedelijk wegens zijn naam die aan de Bijbelse Aäron doet denken. De tante van Maria, Elisabeth, stamde uit het geslacht Aäron. De bloem werd ook als 'lelieachtig ten hemel wijzend' aangeduid. Vaak is de bloem verwerkt in guirlandes.

De bloem staat voor de ziel. Bloemen openen hun hart naar het zonlicht, zoals ook een mens zijn ziel opent voor God.

Een boek op een graf verwijst meestal naar de bijbel. Als het boek des levens is de bijbel een vaak voorkomend symbool op de graven van dominees. Vaak is het boek in zijn geheel afgebeeld, soms op een lessenaar gelegen. Het materiaal dat voor de boeken gebruikt is, is vaak marmer. Soms wordt er ook een enkele bladzijde afgebeeld, met psalmtekst of grafschrift. Een vouw in een bladzijde of een boeklegger geeft meestal aan dat de persoon plotseling is overleden.

In de christelijke iconografie is de boom symbool voor het door God gewilde leven, en zijn doorlopen van de jaarlijkse cyclus wijst op leven, dood en verrijzenis, de onvruchtbare of afgestorven boom daarentegen op de zondaar. Uit het hout van de 'boom der kennis' in het paradijs zou later het kruis van Christus zijn getimmerd, dat voor de gelovigen voortaan tot 'boom des levens' werd. De levensboom op een grafmonument symboliseert het beëindigende leven. Soms omgehakt, inclusief bijl, verwijzend naar het te jong afgebroken leven.

Verwijzing naar het lichaam van Christus en het Brood des Levens, de Eucharistie of het Avondmaal.

Symbool van volmaaktheid en eeuwigheid, zonder begin of einde. Veel voorkomend is een Latijns kruis in een cirkel. Twee cirkels boven elkaar staan voor aarde en lucht. Drie in elkaar geweven cirkels staan voor de Heilige Drie-eenheid.

De afkorting staat voor Deo Optimo Maximo = aan God, de beste en hoogste, gewijd. Wanneer de term DOM zondermeer wordt aangetroffen dan wordt een titel bedoeld. Dom is dan afgeleid van het Latijnse dominus (in het Nederlands: heer) en is een titel in de Rooms-katholieke kerk. Dom wordt gebruikt voor het aanspreken van bepaalde monniken van de Benedictijnen of Kartuizers. Het gebruik van deze titel is afkomstig uit Frankrijk.

De davidster of het davidschild, Maĝeen David in het Hebreeuws, is een bekend joods symbool. Op enkele oorlogsbegraafplaatsen is het terug te vinden, bijvoorbeeld op de Amerikaanse oorlogsbegraafplaats in Margraten en op het Frans Militair Ereveld in Kapelle. De ster staat in dat geval symbool voor het joodse geloof. 

De davidster is een hexagram, dat wil zeggen een zespuntige ster, bestaande uit twee in elkaar geschoven driehoeken. Het is echter van oorsprong geen exclusief joods symbool en komt bijvoorbeeld ook voor bij Oosterse religies en zelfs in westerse kerken. In vroege joodse literatuur en kunstwerken komt het symbool nauwelijks voor. Ook op oude joodse grafmonumenten wordt het symbool niet aangetroffen. Ondanks de verwijzing naar koning David zijn er geen bewijzen dat het schild van David de vorm had van een davidster.

Symbool van Christus, die de mensheid verlost door zijn lijden en sterven. Na zijn berechting werd Christus weggeleid om te worden gekruisigd. Volgens Marcus: 'Ze hingen Hem een purperen kleed om, vlochten een doornenkroon en zetten Hem die op. Vervolgens gingen zij Hem het saluut brengen: "Gegroet, koning der Joden".' (Marcus 15, 17-18).